Problem z usytuowaniem kolumn w pomieszczeniu jest bardziej złożony niż mogło by się wydawać i zależy od bardzo wielu aspektów do których możemy zaliczyć między innymi: pomieszczenie odsłuchowe, sprzęt audio jaki posiadamy, oraz od akustyki pomieszczenia.

W pierwszej kolejności powinniśmy zajrzeć do materiałów dostarczonych przez producenta kolumn i stosować się do zaleceń w nich zawartych, ustawić kolumny według tych wytycznych, chociaż nie są one uniwersalne i nie zawsze sprawdzą się w kontekście każdego pomieszczenia.

Odległość od ścian bocznych, miejsca odsłuchowego, to jakie elementy posiadamy w pomieszczeniu odsłuchowym będą miały wpływ na właściwy odbiór muzyki odtwarzanej z naszego zestawu.

Dlatego następnym krokiem jaki powinniśmy poczynić, to zaufać własnym uszom i nieco poeksperymentować, ponieważ warunki akustyczne panujące w naszym pomieszczeniu mogą spowodować, że będą potrzebne korekty pozwalające na prawidłową budowę sceny dźwiękowej będące nie zawsze zgodne z zaleceniami producenta. Zasady trójkąta równobocznego nie zawsze się sprawdzają, dlatego też warto próbować kilku opcji ustawienia kolumn, o czym będziemy pisali w jednym z poniższych akapitów.

Niniejszy zbiór informacji przeznaczony jest dla osób rozpoczynających przygodę i jest jedynie wskazówką a nie zaleceniem. Warto eksperymentować, albo też skorzystać z opcji konfiguracji przez specjalistę, który za nas przejdzie wszystkie kroki i w oparciu o nasze preferencje dostosuje dźwięk systemu do warunków panujących w pomieszczeniu.

Odległość od ściany tylnej, czyli problem usytuowania portu bas reflex

Na początek chciałbym zaznaczyć, iż mitem jest częste sformułowanie, że można kolumny z bas reflexem przednim ustawiać w bliskiej odległości od ścian, ponieważ jedno z drugim nie za wiele ma ze sobą wspólnego. 

Jest to nieco bardziej skomplikowana sytuacja, ponieważ poziom basu i jego „dudnienie” może zależeć od portu bas reflex, aczkolwiek nie zawsze to on musi być przyczyną. Wzbudzanie się konkretnej częstotliwości może być spowodowane nakładaniem się częstotliwości generowanych przez membrany i być kwestią stricte akustyki. W takim przypadku aby ustawić kolumny stereo idealnie do miejsca odsłuchowego może być potrzebna adaptacja akustyczna przy użyciu różnorakich ustrojów o i ile oczywiście możemy sobie na to pozwolić, lub wykorzystać naturalne właściwości pochłaniające bądź tłumiące różnych elementów wyposażenia. 

Jeżeli ustawimy kolumny w bezpośrednim sąsiedztwie ścian bocznych również może pojawić się problem zbyt szybkich pierwszych odbić od bocznych ścian, co może zaburzyć kwestię lokalizacji poszczególnych źródeł pozornych w konfiguracji stereo, a posiadając system dźwięku przestrzennego efekt surround może również się nam rozmyć. Tutaj tylko nadmienię, że przesadne wytłumienie pokoju również nie jest dobre, więc lepiej powierzyć to specjaliście.

Do dyspozycji mamy jeszcze kalibrację dostępną zarówno w systemach stereo jak i kinowych, która wniesie poprawę charakterystyki tonalnej dźwięku i ustawi nam opóźnienia, ale jednak niektórych aspektów nie będzie w stanie skorygować. Wszystko zależy tutaj od zmian jakie należało by wprowadzić i na jaki efekt się nastawiamy. Do takich sytuacji dla przykładu na pewno należy zaliczyć tą, w której warunki różnią się pomiędzy prawą kolumną przednią a lewą, czyli np. mamy otwarcie w kształcie litery "L" z jednej ze stron. W takiej sytuacji kalibracja częściowo będzie w stanie nam pomóc, ale nie zawsze będzie rozwiązaniem całkowitym.

Konstrukcje z tylnym portem wylotowym dają nam możliwość moderowania ilości basu poprzez korekcję odległości kolumny od ściany, wtedy jeżeli dosuniemy je do tylnej ściany będziemy uzyskiwali większą jego ilość, natomiast w odwrotnej sytuacji zmniejszymy ją, zapewniając nieco większą kontrolę nad niskimi tonami. W tej sytuacji na pewno musimy pogodzić nasze warunki akustyczne wraz z możliwościami odsunięcia kolumn, co możemy ocenić wyłącznie po testach sprzętu w naszym docelowym pomieszczeniu. 

W kontekście zaleceń producentów są szkoły, które twierdzą iż są odporne na bliskość ścian i tutaj mogę podać jako przykład obudowy zamknięte, linie transmisyjne (PMC) czy membrany pasywne (Tannoy Precision 6.4). Z reguły jednak producenci podają, że kolumny powinny stać oddalone powyżej 50 cm od tylnej ściany. Druga szkoła mówi o zasadzie 1/3 do 1/5 długości pomieszczenia.

Znalazłem także informację, iż kolumny powinny stać od 5cm do 1m oraz powyżej 2,2m od tylnej ściany. Również jest teoria, która mówi o odsunięciu ich o kwadrat średnicy otworu wylotowego, więc jak widać nie ma tutaj jednej, spójnej taktyki.

Rozstawienie kolumn oraz odległość do słuchacza 

Tu producenci są niemal zgodni. Odległość między kolumnami dobrze, aby wynosiła mniej więcej tyle samo co odległość kolumn do słuchacza, czyli znajdowały się w proporcjonalnej odległości od miejsca odsłuchu, a osie dźwięku krzyżowały się w sweet spocie. Najczęściej spotkacie się w prasie, czy też publikacjach audio, że kolumny oraz słuchacz mają tworzyć trójkąt równoboczny, aczkolwiek prawidłowe ustawienie kolumn nie zawsze będzie możliwe i symetria będzie musiała zostać zaburzona.

Jeżeli posiadamy regularny kształt pomieszczenia to często tego typu układ da nam efekt równomiernie rozłożonej masy basu, pomoże w odwzorowaniu głębi sceny dźwiękowej, czy też zapewni budowę kinowej panoramy wielokanałowej w systemach kinowo-gamingowych.

Nie mniej jednak często w obecnych pomieszczeniach to ustawienie wymaga modyfikacji ze względu na otwarcie na np. kuchnię itp., bądź też elementy wystroju pomieszczenia, które również będą miały istotny wpływ na ustalenie odpowiedniej pozycji kolumn.

Jest to kłopotliwe w przypadku rozwiązań stereofonicznych bez możliwości korekcji balansu. Wtedy asymetria w ustawieniu może nam nastręczać problemów, chociaż pomieszczenia różnią się na tyle mocno pomiędzy sobą, że nie zawsze punkt przecięcia się osi kolumn musi przypadać na punkt odsłuchowy. Bywa i tak, że przesunięcie go poza słuchacza, czy też tzw. „sweet spot” daje lepsze efekty i poszerza scenę, czy też powoduje wrażenie lepszego wypełnienia, za co są odpowiedzialne w dużej mierze pierwsze odbicia. 

Poza sytuacjami opisanymi powyżej, rynek audio oferuje funkcję kalibracji w amplitunerach kina domowego, oraz czasem także w urządzeniach stereo (chociaż na ten moment jeszcze rzadko), dzięki czemu produkt za nas skoryguje nierównomierne usytuowanie kolumn, ustawi opóźnienia itd. 

Umiejscowienie kolumn pod kątem wysokości

W tym przypadku należy rozgraniczyć ten aspekt na dwie sytuacje. Jeżeli mamy do czynienia z kolumnami podłogowymi, to sytuacja jest bardzo prosta, prawidłowe ustawienie kolumn tego typu powinno być jak nazwa mówi na podłodze. Konstruktorzy pomyśleli za nas i najbardziej kierunkowe częstotliwości, które mają mniejszy kąt propagacji, czyli wysokie tony odtwarzane przez głośniki wysokotonowe kolumny lewej jak i prawej są umiejscowione na wysokości mniej więcej naszych uszu, aby jak najmniejszą drogę miały do pokonania, oraz jak najbardziej precyzyjnie „celowały” w sweet spot miejsca odsłuchowego, dlatego bardzo często w kolumnach mających nawet około 2m wysokości, głośnik wysokotonowy będą na wysokości właśnie naszego aparatu słuchu. 

Kiedy posiadamy kolumny podstawkowe, monitory, kolumny surround znajdujące się za nami, musimy już o takie aspekty zadbać sami i w miarę możliwości brać pod uwagę tą samą zasadę jaka przyświeca konstruktorom podczas projektowania podłogówek. Wtedy w zależności od tego, czy będą one na podstawkach głośnikowych, czy też uchwytach wybrać takie, które dadzą nam możliwość zrealizowania tego zadania. W przypadku standów możemy wybierać spośród uniwersalnych i tutaj najczęściej ich wysokość to 60 lub 80 cm, natomiast są również takie firmy produkujące standy, które dają możliwość spersonalizowania zarówno wysokości podstawki, jak i samej wielkości tacki pod kolumny (jednym z przykładów może być tutaj polska marka Rogoz Audio). 

W systemach kina domowego bardzo istotne jest również to, gdzie postawimy kolumnę centralną, ponieważ o ile kanały przednie często możemy umieścić na podłodze, na szafce (podstawkowe), albo na uchwytach, o tyle ten głośnik jest bardzo istotny, gdyż jego zadaniem jest reprodukowanie dialogów w filmach, ewentualnie odtwarzanie wokalu podczas odsłuchu muzyki w wydaniu wielokanałowym. Będzie on oferować najlepszą charakterystykę brzmienia jeżeli umieścimy go właśnie jak najbliżej wysokości naszych uszu podczas odsłuchu. Wtedy fale dźwiękowe dotrą do nas z należytymi detalami, a pozostałe kolumny pracujące w systemie jeżeli rozstawimy również z zachowaniem pożądanej wysokości przyczynią się do idealnej reprodukcji efektów przestrzennych.

Posadowienie kolumn 

Tu także większość producentów jest ze sobą zgodna. Kolumny powinny stać stabilnie w sposób możliwie jak najlepszy zapewniając jak najmniejsze przenoszenie wibracji i tutaj spotkać można np. komory do zasypania piaskiem, bądź też specjalnym balastem. To czy kolumny będą stały na kolcach, gumowych nóżkach jest innego rodzaju sporem, ponieważ mają za zadanie jak najbardziej odsprzęgać kolumnę od podłoża. 

Skręcenie kolumn

Tu spotkałem się z bardzo różnymi opiniami:

a) Dali (wstęgowe) zaleca aby ich kolumny stały prostopadle do miejsca odsłuchu. Oznacza to że nie powinniśmy skręcać tych kolumn w stronę słuchacza.

b) Kolejna szkoła (Tannoy, Klipsch) zaleca skręcenie aby linia osi kolumn przecinała się w miejscu odsłuchu i to jest prawidłowe ustawienie kolumn

c) Dalej (PMC) zaleca aby linia przecinała się 50 cm za słuchaczem, ponieważ kolumny zostały specjalnie dostrojone i w tej konfiguracji tworzą najlepszą bazę stereo

d) Ambasador Marantza Pan Ken Ishiwata skręca kolumny znacząco do środka. Ich oś przecina się ok metr przed słuchaczem. 

Ustawienie kolumn w pomieszczeniu odsłuchowym

Unikajmy umieszczania kolumn w rogach pomieszczenia, gdyż jest to miejsce w których najczęściej powstają fale stojące i kumuluje się energia basu. Unikajmy także wstawiania kolumn pomiędzy różne elementy wyposażenia pokoju, jak szafy, segmenty czy inne meblościanki, ponieważ niepotrzebnie tworzymy dodatkową komorę i może się okazać, że w niektórych sytuacjach nie będziemy w stanie zapanować nad zakresem niskich tonów, a poza tym zawęzi nam to scenę powodując, że pierwsze odbicia będą następowały bardzo szybko. 

Akustyka w kontekście ustawienia kolumn - podstawowe zagadnienia

Właściwe ustawienie kolumn w pomieszczeniu odsłuchowym jeszcze nie gwarantuje nam sukcesu, ponieważ bardzo istotnym, ale też najczęściej zapominanym aspektem jest również akustyka. Może ona spowodować, że nawet najlepsze konstrukcje nie zapewnią nam świetnego brzmienia systemu stereo, kontroli w zakresie wysokich tonów, czy trójwymiarowości w kinowych rozwiązaniach.

Czasem uciekając się wyłącznie do subtelnego wytłumienia bocznych ścian możemy spowodować to, iż poprawimy charakterystykę poszczególnych dźwięków, a system będzie odpowiednio przetwarzał pasmo basu nie nastręczając problemów sąsiadom, którzy często słyszą bas lepiej niż zainteresowani.

Prawidłowe ustawienie kolumn do miejsca odsłuchowego to jeden z aspektów, natomiast odpowiednia adaptacja miejsca odsłuchowego to kolejna kwestia zarówno w systemach stereo jak i kinowych.

O ile możemy sobie pozwolić na zbudowanie od podstaw takowej sali odsłuchowej, to możemy od razu rozpocząć przygodę od odpowiedniego wybrania materiału z jakiego budujemy ściany, podłogi, czy sufit ich wypełnienia itd. Wtedy mamy pewność, że przenikanie niepożądanych częstotliwości i hałasu poza nasze pomieszczenie będzie znacznie mniejsze, lub nie pojawią się niepożądane przydźwięki pochodzące np. od profili aluminiowych jeżeli planujemy podwiesić sufit.

Jeżeli już jesteśmy po tym etapie, chcemy się cieszyć z ustawionych kolumn w pomieszczeniu, musimy uciekać się już do mniej inwazyjnych metod adaptacji i wtedy do wyboru mamy takie rozwiązania jak zasada zachowania symetrii aby odległości od ścian prawej kolumny i lewej były z zachowaniem proporcjonalnej odległości. Domowym sposobem na poprawienie tegoż stanu rzeczy są jeszcze takie elementy wyposażenia jak dywan położony pomiędzy miejscem odsłuchowym a kolumnami, grubsze zasłony, biblioteczki z książkami, czy też winylami. Potrafią one poprawić sytuację bez konieczności montowania odpowiednich ustrojów.

Nie mniej jednak nie zawsze tego typu rozwiązanie musi być brzydkie i finalny efekt może być zaskakująco ciekawy, ponieważ producenci takich rozwiązań stawiają również na design i począwszy od zarówno paneli binarnych, możemy przejść w bardziej architektoniczne rozwiązania jak np. Fluffo, które oferuje ładne panele, z których można tworzyć różnego rodzaju formy.

Podsumowanie

Zakup dobrego systemu audio i uzyskanie pożądanego efektu tkwi również w prawidłowym ustawieniu kolumn, oraz ich wyborze, czy też finalnie adaptacji do pomieszczenia.

Prawidłowa konfiguracja systemu z poprawnie ustawionymi poszczególnymi kolumnami powoduje, że efekt jaki będziemy w stanie uzyskać zapewni nam idealne odwzorowanie tego co zostało nagrane na płycie.

Oprócz samej konfiguracji możemy również korygować niedostateczne ustawienie samych kolumn przy użyciu różnorakich ustrojów akustycznych, czy też nawet zagospodarowanie ściany znajdującej się w pobliżu kolumn. Im większa powierzchnia pomieszczenia odsłuchowego tym bardziej powinniśmy się skupić na rozwiązaniu odpowiednim do niego, ponieważ już w pokojach średniej wielkości nieodpowiednio dobrane jednostki będą powodowały, że nawet idealne ustawienie kolumn nie zapewni nam oczekiwanego sukcesu.

W przypadku systemów kinowych jest nieco więcej wytycznych, ponieważ odpowiednie umieszczenie kolumny centralnej, czy to na jakiej wysokości umieścimy tylne kolumny będzie miało wpływ bezpośrednio na jakość efektów przestrzennych.

Jeżeli nie będziemy w stanie sobie poradzić z odpowiednim ustawieniem warto wtedy zwrócić się do specjalistów oferujących usługi z zakresu również kalibracji.