Jednym z najczęściej wymienianych elementów gramofonu pozwalającym rozpocząć swoją przygodę z czarnymi krążkami i poczuć analogowe brzmienie jest wkładka gramofonowa. To dzięki niej możemy śledzić kształt rowka naciętego przez rylec głowicy nacinającej, z pomocą czego później powstaje matryca tłocząca już finalną postać płyty winylowej. Jest to jeden z niewielu elementów stykających się z płytą, dlatego od wkładki zależy bezpośrednio to jaka jakość dźwięku finalnie będzie uzyskana. 

Wyróżniamy kilka elementów  budowy, oraz rodzajów wkładki, które postaramy się przedstawić w niniejszym poradniku. Sam odczyt odbywa się poprzez śledzenie rowku przy odpowiednim nacisku igły na płytę, oraz przy odpowiednio ustawionym kącie natarcia igły, który również będzie miał wpływ na brzmienie naszego hi fi. 

Budowa wkładki gramofonowej

Każda wkładka gramofonowa niezależnie od jej rodzaju posiada wspólne elementy budowy, z których wymienić należy:

korpus wkładki - materiały z których wykonywana jest zewnętrzna obudowa wkładki zwana korpusem mogą być różne, w zależności od modelu, czy producenta. Elementy jakie będą połączone z korpusem również będą zależały od typu wkładki, ale to opiszemy bardziej szczegółowo podczas opisu zarówno wkładek mc jak i wkładek mm.

bolce wyjściowe - cztery bolce w tylnej części wkładki, do których podłączamy kable wychodzące z ramienia gramofonu.

igła - jeden z ważniejszych elementów wkładki, który przekłada się bezpośrednio na jakość dźwięku. We wkładkach MM jest to element wymienny, przymocowany do jednego z końców wspornika, natomiast w MC niestety musimy wymienić całą wkładkę, ponieważ cewka jest nawinięta bezpośrednio na wsporniku a ich wyjścia są połączone mechanicznie z korpusem wkładki. W igłach możemy wyróżnić różnego rodzaje szlify, ale je opiszemy dokładniej w sekcji dotyczącej poszczególnych typów wkładek gramofonowych

resor - to element zapewniający płynną pracę i drgania igły dzięki czemu śledzi ona idealnie rowek wycięty przez rylec

wspornik - we wkładce jest to  element do którego mocowana jest z jednej strony igła, a z drugiej resor, oraz w zależności od typu wkładki magnes (MM), lub też cewka i cięgno zawieszenia (MC)

Wkładki gramofonowe - typy wkładek

Wkładki MM

Na rynku spotkać możemy obecnie dwa rodzaje wkładek gramofonowych, z czego jednym z nich są wkładki MM (Moving Magnet), czyli konstrukcja posiadająca ruchomy magnes. Jest to rozwiązanie, które posiada wyższy sygnał wyjściowy przez to, ze cewka znajduje się w korpusie, a magnes jest elementem ruchomym. Wibrując wskutek śledzenia rowka płyty przez igłę sygnał zostaje wytworzone niewielkie napięcie, które zostaje wyprowadzone finalnie do wzmacniacza, bądź też bardzo często przedwzmacniacza gramofonowego. Tutaj sygnał z drgań magnesu jest przekazywany do nieruchomej cewki.

Z racji wagi wkładki jest to w niektórych przypadkach problem z dopasowaniem ich do ramienia gramofonu, oraz mniejsza precyzja odczytu przez problemy z tłumieniem drgań. Zaletą z kolei jest wyższy poziom napięcia zawierający się w zakresie od 2 do czasem nawet 7,5 mV.

W przypadku tych wkładek mamy możliwość wymiany samej igły (bez konieczności zakupu nowej, jak ma to miejsce w przypadku wkładek MC), dlatego też jeżeli szukamy rozwiązania w przystępnej cenie, które nie będzie wymagało od nas dużego nakładu środków, aby przywrócić do działania nasz gramofon, to ten typ wkładki sprawdzi się najlepiej, a jakość jej brzmienia jest na dobrym poziomie. 

Wkładki MC

Wkładka MC (Moving Coil), czyli konstrukcja z wirującą cewką, będąca jakby odwrotnością budowy wkładki MM. W tym przypadku cewka jest zamocowana na wsporniku igły, natomiast magnes jest nieruchomy. Z racji tego, iż na wsporniku mamy ograniczoną masę jaką jesteśmy w stanie umieścić, cewki są nawijane z cienkich drucików i posiadają małą ilość zwojów przez co mamy niski poziom sygnału wyjściowego sięgający 0,2 mV do 3 mV. Warto tutaj wspomnieć o jednej istotnej rzeczy a mianowicie, że abyśmy mogli usłyszeć dźwięk z naszych zestawów głośnikowych sygnał ten powinien mieć minimalną wartość na poziomie 200 mV. Z tego powodu właśnie stosuje się przedwzmacniacze gramofonowe, ale ze względu na różnice poziomu sygnału należy pamiętać aby wybrać model odpowiedni dla wkładek MC. Niski poziom sygnału niestety powoduje, że wkładka MC jest bardziej narażona na zakłócenia, ale z kolei swojej wagi znacznie precyzyjniej śledzą nacięty rowek płyty winylowej przez co oferują wysokiej klasy brzmienie. 

Rodzaje szlifów igieł gramofonowych

Przy wyborze wkładki gramofonowej w dużej mierze również szlif igły jaki posiada będzie istotnym aspektem mającym bezpośredni wpływ na jakość dźwięku. Począwszy od podstawowych igieł, gdzie powierzchnia styku będzie znacznie mniejsza, a co za tym idzie również śledzenie rowka płyty mniej precyzyjne po zaawansowane szlify, które zaspokoją nawet najbardziej wygórowane preferencje brzmieniowe względem naszego hi fi. poniżej opiszemy trzy najczęściej spotykane, pominiemy tutaj rozwiązania producenckie, które bywają najczęściej egzotyką (Micro Line, FritzGeiger, SAS, VanDenHull, Micro Ridge).    

Rodzaje szlifów z jakimi się obecnie spotykamy w igłach to:

Sferyczny

Jest to najprostszy rodzaj szlifu stosowany raczej w przypadku tańszych wkładek MM, który posiada najmniejszą powierzchnię styku samej igły z profilem rowka wyciętego przez rylec. Oczywiście odbija się to na jakości dźwięku, dlatego należy wziąć to pod uwagę. Z drugiej strony przy zakupie swojego pierwszego gramofonu zazwyczaj nie wiedząc, czy będzie to nasza nowa pasja, warto ją rozważyć, ponieważ celowanie na start w topowe konstrukcje może się okazać niepotrzebne. 

Eliptyczny

W odróżnieniu od igły ze szlifem sferycznym, gdzie kształt jej mamy z góry narzucony, w przypadku elipsy możemy go nieco moderować. Nie mniej jednak samą igłę można określić jako lepszą jakościowo propozycję, potrafiącą wierniej śledzić rowek winylowych płyt dzięki większej powierzchni styku, a co za tym idzie również finalnie dać lepsze brzmienie. Jeżeli posiadamy już jakąś kolekcję płyt winylowych warto rozważyć wkładkę z tym typem szlifu. 

Liniowy - Shibata 

Ten typ jest najbliższy wzorcowi rowka stworzonemu przez rylec w płytach winylowych, igła podąża w ślad za nim bardzo precyzyjnie, dzięki czemu otrzymujemy świetne detale i brzmienie wyższej klasy niż rozwiązań opisywanych powyżej. Producenci wysokiej klasy wkładek gramofonowych posiadają przynajmniej jeden model wkładki z tym rodzajem igły.

Rodzaje montażu wkładki gramofonowej

W tym przypadku przykręcamy ją do główki danego ramienia gramofonu. W takim wypadku mamy w większości przypadków dwie śrubki mocujące jak w Ortofon Cadenza Black, ewentualnie zdarzają się 3 jak we wkładce Rega Ania. W odróżnieniu od mocowania t4p musimy założyć również przewody do bolców wkładki. 

Kolejnym spotykanym systemem jest p-mount, czyli mocowanie t4p polegające na zamontowaniu jej wciskając bolce do przygotowanego gniazda w ramieniu i przykręcana jedną śrubką z boku. Jest to rozwiązanie stosowane niemalże wyłącznie w tańszych gramofonach. 

Akcesoria polecane do wkładek

Przedwzmacniacz gramofonowy

Jeżeli posiadamy już gramofon wyposażony we wkładkę, fabrycznie zamocowaną to musimy mieć na uwadze, że w niektórych przypadkach będzie potrzebny zewnętrzny przedwzmacniacz gramofonowy. W większości gramofonów nie będziemy mieli wbudowanego preampa, dlatego też kolejnym miejscem gdzie będziemy mogli go szukać bez dodatkowych kosztów jest wzmacniacz stereo, amplituner stereo, lub kina domowego. Konieczność posiadania przedwzmacniacza gramofonowego wynika z tego, że sygnał generowany przez samą wkładkę i gramofon na wyjściu jest na tyle niski, że bez dodatkowego podniesienia wartości sygnału nie będziemy słyszeć prawie nic w kolumnach posiadając głośność ustawioną nawet na maksimum. 

W zależności od typu wkładek i konkretnego gramofonu musimy dobrać przedwzmacniacz gramofonowy. O ile dobranie go do wkładek mm (moving magnet) będzie dosyć łatwe, ponieważ nawet najprostsze konstrukcje go posiadają, o tyle w przypadku wkładki mc (moving coil) musimy już zwrócić uwagę, ponieważ musimy dobrać odpowiedni przedwzmacniacz gramofonowy do typu wkładki. 

Szczoteczka do igły gramofonowej

Dbanie o czystość igły gramofonowej jest wskazane, ponieważ w sytuacji kiedy zbiorą się na niej zabrudzenia, drobinki kurzu wtedy będziemy mieli charakterystyczne trzaski, oraz będziemy skracali również żywotność igły. 

Takie szczoteczki posiadają właściwości antystatyczne dzięki czemu tylko delikatne dotknięcie końcówki igły pozwoli nam na zebranie wszelkich zabrudzeń bez ryzyka uszkodzenia jej. 

Waga, oraz szablon do ustawiania wkładek

Są to opcjonalne akcesoria, które nie są obligatoryjne, aczkolwiek w przypadku kiedy nie jest to nasz pierwszy kontakt z wkładkami gramofonowymi, mogą się okazać niezbędne, ponieważ w sytuacji kiedy wymieniamy wkładkę gramofonową na nową musimy mieć na uwadze również jej odpowiednią kalibrację, dobranie kąta natarcia itd. Proces wymiany wkładki opiszemy poniżej nieco obszerniej, ponieważ jest on bardzo istotny w kontekście odtwarzania płyt winylowych w najlepszej jakości. 

Szablon w zależności od jego możliwości może oferować bardziej, lub też mniej zaawansowane opcje kalibracji.

Kalibracja wkładki gramofonowej

O ile nie kupujemy gramofonu z ustawioną i wyważoną wkładką (raczej zdarza się to w najprostszych konstrukcjach - większość jednak ma odkręconą przeciwwagę i nie wyważone ramię), albo dokupujemy dodatkowe elementy i "budujemy" gramofon wybierając osobno ramię, oraz wkładkę, wtedy musimy zadbać o to sami, ewentualnie zwrócić się z taką prośbą do nas i my przeprowadzimy montaż, wymianę, czy też kalibrację wkładki. 

Najprostszym sposobem, za pomocą którego możemy skalibrować wkładkę (o ile przeciwwaga posiada wyznaczoną skalę) jest zamontowanie wkładki, ustawienie odpowiednie antyskatingu. Następnie próbujemy ustawić ramię w równowadze, a więc jest to sytuacja, w której ramię gramofonu nie opada nam, ani też nie podnosi się (tkwi "zawieszone w powietrzu"). Po złapaniu równowagi kręcąc samym pierścieniem ze skalą (bez ruszania przeciwwagi) ustawiamy go w pozycji 0. Jeżeli dotarliśmy już do tego momentu, to musimy znać, ewentualnie odnaleźć w specyfikacji rekomendowaną siłę nacisku dla danej wkładki. Jak już ją znamy, to kręcimy przeciwwagą do momentu aż znacznik znajdzie się w odpowiednim położeniu odpowiadającym rekomendowanemu naciskowi. W tym wypadku oczywiście nie ustawimy kąta natarcia itp., tego typu operacje musimy wykonać dodatkowo. Wtedy z pomocą przychodzą nam (w najprostszej formie) szablony papierowe dostępne do wydruku w internecie, ewentualnie profesjonalne rozwiązania jak np. Pro-Ject Align It, dający możliwość ustawienia kąta natarcia, azymutu itp.

Kolejnym i bardziej profesjonalnym sposobem kalibracji wkładki będzie wyważenie jej za pomocą wagi, która precyzyjnie wskaże nam aktualną siłę nacisku. 

Jaka wkładka do gramofonu?

W zależności od tego jakie zestawy głośnikowe posiadamy, oraz czy system jest oparty o amplituner kina domowego, czy też o wzmacniacz, bądź końcówki mocy dobieramy do nich odpowiedni gramofon. Posiadając już gramofon z konkretnym ramieniem musimy ze względów konstrukcyjnych dobrać odpowiednią wkładkę. 

Wybierając faworyta we wkładkach MM tak samo jak w przypadku każdego sprzętu do użytku domowego najważniejszym parametrem jest jej waga, oraz wysokość, ponieważ nie w każdym wypadku będziemy mogli zawiesić na ramieniu daną wkładkę. Decydując się na model spośród tego typu wkładek otrzymamy bardzo dobry dźwięk i możliwość wymiany jej igły bez konieczności zakupu nowej wkładki. Z kolei wkładkę MC powinni wybierać użytkownicy, którzy poszukują najlepszej jakości dźwięku z możliwych do uzyskania, aczkolwiek musimy tutaj mieć na uwadze, że nie jest to tak prosta budowa jak w konstrukcji MM, dlatego też wymiana samej igły nie jest możliwa, w tej sytuacji w zależności od producenta jest wymieniana cała wkładka, lub za jakąś część pierwotnej kwoty jest możliwa wymiana jej na nową, ale zależy to od koncepcji producenta.

Wkładki MM oraz wkładki MC polecane dla miłośników analogu

Sporo producentów posiada w swojej ofercie rozwiązania z podstawowej, średniej półki i tej wysokiej dedykowanej dla najbardziej wymagających użytkowników czarnych płyt. W kontekście bardzo dobrych wkładek na pewno warto się zainteresować między innymi takimi markami jak Analog Relax, ewentualnia SoundSmith, czy też Hana, Phasemation, czy też wyższe serie Ortofon, ponieważ będą to konstrukcje o nienagannej jakości brzmienia, chociaż pamiętać należy o jednym... Nawet najlepsza, ale źle dobrana wkładka do systemu potrafi zniweczyć nasze plany na najlepszą jakość dźwięku. 

Jakość tych elementów wynika często z materiałów z jakich wykonana jest dana konstrukcja i tak np. wkładki MC marki Phasemation posiadają w swoich konstrukcjach posiadają wsporniki wykonane z pręcika borowego, a zwieńczenie igły jest diamentowe, dzięki czemu zyskujemy otwarte, pełne detali brzmienie o świetnej rozdzielczości, natomiast w SoundSmith znajdziemy takie rozwiązania jak wsporniki z ręcznie formowanego kolca kaktusa, czy też rubinu. Producenci wkładek MC prześcigają się w materiałach wykorzystywanych do ich produkcji, co w skrajnych przypadkach niesie za sobą również odpowiednie koszty tych wkładek. 

Najbardziej popularne marki posiadające w ofercie wkładki to firma Shure, czy tez Goldring, Audio Technica.

Podsumowanie

Na wybór odpowiedniej wkładki MC, czy też MM warto poświęcić nieco czasu, ponieważ jest to niemalże jedyny element stykający się z powierzchnią płyty, który bezpośrednio wpływa na jakość finalną całego systemu. Gramofony czasem posiadają zamontowaną fabrycznie wkładkę na etapie produkcji, dzięki czemu nie musimy sami decydować od razu na początku, którą z wkładek wybrać. Będzie to najlepsze rozwiązanie dla osób zaczynających dopiero swoją przygodę z audio, ponieważ bez większego zagłębiania się w technikalia mamy kompletne zestawienie. Wybór z pomiędzy wkładek MM czy wkładek MC zależy od tego jakiej jakości oczekujemy, ponieważ budowa ich przekłada się na brzmienie i prostsze konstrukcje wykonane na bazie nieruchomej cewki (w przypadku wkładek MM) posiadają je nieco mniej wyrafinowane, aczkolwiek nie oznacza to, że nie ma świetnych wkładek również tego typu. 

Należy pamiętać, że jeżeli wybieramy gramofony, to mogą być potrzebne również akcesoria dodatkowe, dzięki czemu będzie w niektórych przypadkach w ogóle możliwe uzyskanie dźwięku.

Jeżeli chciałbyś zakupić wkładkę, lub też wybrać nową w zamian do posiadanej obecnie przy zakupie oferujemy również zamianę, montaż i kalibrację jej, abyś nie musiał samemu się o to martwić.